Terug naar Oekraïne voor de dokter

Opstapelende klachten

In het Limburgse Beek, een kleine gemeente met zo'n 16.000 inwoners, worden sinds ruim een jaar 525 Oekraïense vluchtelingen opgevangen. Ze wonen vlak langs de A2, in een voormalig kantoorpand. Wat vroeger de kantoortjes waren, zijn nu kamers, met een eigen keuken, douche en toilet. Buiten staan picknicktafels en trampolines, wappert de Oekraïense vlag in de wind. 'Het is een goede plek, beter dan andere opvanglocaties die ik ken,' zegt Maria. Maar de zorg, daar zijn zij en een groep medebewoners niet zo blij mee.

Samen maakten ze een lijst met problemen die de vrouwen ervaren met hun gezondheid. Een opsomming die varieert van problemen met de taal, lange wachttijden en tandheelkundige problemen. 'Ik had thuis in Oekraïne al problemen met mijn gebit. Er was een behandelplan waar we actief mee bezig waren. Maar toen de oorlog uitbrak, lukte dat niet meer. Tandartszorg valt hier niet onder de verzekerde zorg voor Oekraïners. Met mijn tanden gaat het nu heel slecht, ze brokkelen af en ik schaam me er enorm voor,' vertelt Alina.

Terug naar Oekraïne

De vrouwen voelen zich niet gehoord door de Nederlandse huisarts. “Er is veel miscommunicatie, de zorg is ver weg en als er een noodgeval is, kun je niet snel worden geholpen omdat er dan geen tolk is", zegt Ivana. Maria noemt haar chronische nierziekte en hoe ze hier moeilijk over kan communiceren omdat haar medische dossier hier niet is. “Ik wil graag check-ups in het ziekenhuis bij een specialist, maar de huisarts zegt dat dit niet nodig is. Ik weet het niet, als dit nog lang duurt ga ik denk ik terug naar Oekraïne, naar de arts.” Ivana deed dit al. In mei besloot ze terug te reizen voor een serie medische controles. “Ik voelde dat ik niet anders kon. Het was er echt niet veilig, er vielen bommen, maar ja, wat moest ik dan?” Drie families uit de opvang zouden zijn teruggegaan naar Oekraïne vanwege de medische zorg die ze thuis beter vinden; zelfs naar onveilig gebied.    

Culturele verschillen

Teamleider Miranda Gezel van VluchtelingenWerk ziet de vrouwen van de locatie in Beek vrijwel dagelijks en weet van de problemen. Ze vertelt dat culturele verschillen ook een grote rol spelen. 'Oekraïners zijn thuis gewend om overal antibiotica voor krijgen, dat is hier gewoon niet zo. Ook het systeem met een huisarts is daar anders. Je kunt daar veel makkelijker naar het ziekenhuis of online een arts spreken. Daarom is het belangrijk dat er duidelijke informatie beschikbaar is waarin het Nederlandse zorgsysteem goed wordt uitgelegd.' We geven samen met de GGD voorlichting over de Nederlandse gezondheidszorg. Toch blijven de verschillen opspelen.

Dat stelt ook de gemeente Beek. Hanny Ras is als beleidsmedewerker verantwoordelijk voor de gezondheidszorg voor Oekraïners. 'Hier in de regio is de druk op de zorg enorm, dat speelt ook een rol. We hebben deze groep vluchtelingen zo goed mogelijk verdeeld over de beschikbare huisartsen. Er zijn doktersassistenten die twee keer in de week op de locatie komen, we werken samen met diverse externe partijen die zorg bieden. Ik denk dat we een flink pakket aanbieden om de Oekraïner te helpen.' Volgens Ras vinden veel huisartsen ook dat Oekraïners te snel naar een arts gaan, meer dan hier in Nederland gebruikelijk is. Teamleider Gezel ziet dit ook gebeuren, maar wijst ook op gevallen waarbij hulp echt noodzakelijk was en zij er flink achteraan moest om dit voor elkaar te krijgen. 

Vertrouwen verloren

De scheve verwachtingen, taalbarrière en de oplopende fysieke klachten leiden er bij de vrouwen in Beek toe dat ze hun vertrouwen in de Nederlandse zorg hebben verloren. Ze zoeken hun heil elders. 
Sommige reizen terug naar Oekraïne voor een behandeling, anderen bellen met Oekraïense artsen. Er is een levendige handel in illegale medicijnen, zoals hele sterke antibiotica. En de vrouwen vertellen dat ze zelfs liever in de opvang vragen om een injectienaald te gebruiken, dan naar de arts te gaan. 'Het lastige is dat deze activiteiten buiten het zicht van de Nederlandse zorg om gaan,' zegt Gezel. De gemeente Beek noemt het de eigen verantwoordelijkheid van de Oekraïner. 'Ze mogen reizen, dus als mensen kiezen om andere zorg te kiezen, dan zijn ze daar vrij in.'

Toch is dat niet voor iedereen haalbaar, bijvoorbeeld om financiële redenen of omdat ze het te gevaarlijk vinden. Alina lag door een hernia maandenlang plat. Ze kon niet werken, niet lopen. 'Dat was een schrijnende situatie. Ik heb me echt hard moeten maken om ervoor te zorgen dat ze meer hulp kreeg dan alleen pijnstillers. Aan de ene kant gaan Oekraïners misschien te snel naar de dokter, maar aan de andere kant denken artsen nu te snel dat er niks aan de hand is. Het probleem werkt twee kanten op,' zegt Gezel.

Wat zijn de regels?

Oekraïners hoeven geen zorgverzekering af te sluiten. Ze hebben recht op basiszorg via de zogeheten RMO-regeling. Als ze aanvullende zorg nodig hebben, zoals fysiotherapie of tandzorg, dan moeten ze dit zelf betalen. Ze mogen er ook voor kiezen om af te zien van de RMO en zelf een basis- en aanvullende verzekering afsluiten. Op RefugeeHelp is de zorg voor Oekraïners uitgelegd.

Oplossingen?

De cultuurverschillen op zorggebied spelen niet alleen in Beek, weet de Oekraïense social media adviseur Jamal Statsjenko. Hij beheert een Telegram-kanaal voor Oekraïners in Nederland en ziet veel vragen en problemen op dit gebied voorbijkomen. Duidelijke informatievoorziening waarin de verschillen tussen Oekraïense en Nederlandse zorg zijn opgenomen, kan helpen. Ook de inzet van Oekraïense artsen, die hier nu hun werk niet mogen doen, kan mogelijk het verschil maken.