Wat hebben Oekraïners nu écht nodig?
Projectleider Janneke van Workum: “Het programmateam wilde vanaf het begin graag vraaggestuurd werken om Oekraïners zo goed mogelijk te kunnen helpen. Dat kan natuurlijk alleen als we die vragen goed in kaart brengen. Met panelgesprekken en enquêtes konden we dieper op bepaalde onderwerpen ingaan en leerden we veel van zowel volwassenen als jongeren.”
Van korte naar lange termijndenken
Een aantal thema’s keren bij ieder gesprek terug: huisvesting, werk, gezondheidszorg, kinderen en meedoen aan de maatschappij (participatie). Het valt op dat er binnen die thema’s wel verschillende vragen en zorgen leven, maar dat de onderwerpen na 2,5 jaar vrijwel hetzelfde zijn gebleven. “Oekraïners maken zich nog steeds zorgen over het vinden van een eigen woning, de juiste baan en tijdelijkheid van hun vluchtelingenstatus. Wat opvalt, is dat deelnemers aan ons onderzoek in 2022 vaak in overlevingsmodus stonden en met name op de korte termijn gericht waren. Nu de oorlog voortduurt, verschuift de focus naar de langere termijn, wat ook andere vragen en zorgen met zich meebrengt”, vertelt Van Workum.
Nederlands leren steeds belangrijker
Een duidelijk voorbeeld hiervan is taal. In het begin wilden veel Oekraïners liever Engels leren, omdat ze dachten niet lang in Nederland te blijven. Nu het langer duurt, en meedoen aan de maatschappij belangrijker is geworden, is ook het leren van Nederlands een behoefte geworden van veel Oekraïners. Het wordt door velen gezien als belangrijke voorwaarde voor het vergroten van kansen op de arbeidsmarkt.
Ook privacy en de controle over de eigen leefomgeving zijn een belangrijkere rol gaan spelen. De meeste opvanglocaties zijn ingericht als tijdelijke noodoplossing. Langdurig verblijf leidt in toenemende mate tot spanningen onder bewoners. VluchtelingenWerk brengt dit soort signalen in kaart en probeert best practices te delen. Zo kan het instellen van bewonersraden op opvanglocaties helpen om diverse spanningen te verminderen.
Ook uit de gesprekken met jongeren kwamen belangrijke inzichten naar voren. Veel jongeren ervaren stress. Een van de redenen hiervoor is het volgen van dubbel onderwijs; ze gaan in Nederland naar school én volgen online les in Oekraïne. De geïnterviewde jongeren spraken bovendien over pesten, discriminatie en uitsluiting.
“Het is enorm belangrijk dat hier blijvende aandacht voor is en dat jongeren en hun ouders weten waar ze terecht kunnen met hun zorgen”, benadrukt Van Workum.
Onzekere toekomst
Een overkoepelende kwestie bij alle thema’s waarover we Oekraïners spraken, is de onzekerheid van hun tijdelijke status. De RTB (Richtlijn Tijdelijke Bescherming) is steeds met een jaar verlengd en loopt nu tot en met maart 2026. Oekraïners die naar een EU-land zijn gevlucht, kunnen dus nooit verder dan een jaar vooruit kijken.
Dat heeft gevolgen voor het vinden van passend werk, een verblijf buiten een opvanglocatie, en het volgen van het juiste onderwijs. “Je kunt eigenlijk concluderen dat Oekraïners het vooral heel lastig vinden om naar de toekomst te kijken en een bestaan op te bouwen. Hoe ziet de wereld er voor hen over een jaar uit?”, zegt Van Workum.
Toekomstperspectief
VluchtelingenWerk vindt het belangrijk dat Oekraïners ruim voor het verstrijken van de RTB weten wat er met hun verblijfsstatus gebeurt. Ook deze groep mensen heeft recht op duidelijkheid en perspectief. We blijven in gesprek met Oekraïners om hun behoeften in kaart te brengen en daar, gezamenlijk met onze samenwerkingspartners, op in te kunnen spelen.
Meer weten? Lees het volledige rapport.