Helen hielp aidspatiënten in Oeganda: ‘Weggaan was mijn enige optie’
Vluchtelingen en (arbeids)migranten belanden in het debat vaak op dezelfde hoop. Eén wezenlijk verschil lijkt ondergesneeuwd: vluchtelingen vrezen voor hun leven of hun vrijheid. Waarom krijgen zij bescherming in Nederland en wat gaat daaraan vooraf? Dit is het verhaal van Helen uit Oeganda
‘Ik wil graag asiel aanvragen’
Terwijl Helen op zoek gaat naar een veilige plek hoort ze dat agenten haar huis en dat van haar moeder doorzoeken. ‘Ik heb twee dochters. Ik wilde niet dat zij zonder hun moeder moesten opgroeien.
Weggaan en hen later in veiligheid brengen, was mijn enige optie’, zegt ze resoluut. Van het Nederlandse consulaat in Oeganda krijgt ze een toeristenvisum om hiernaartoe te reizen. Zodra ze aankomt op Schiphol, meldt ze zich bij de politie. ‘Ik wil graag asiel aanvragen.’
Twee stappen
Pas als mensen voet zetten op Nederlandse bodem kunnen zij asiel aanvragen. Sophie Strating, beleidsmedewerker van VluchtelingenWerk, legt uit: ‘Tijdens de asielprocedure onderzoekt de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) van de overheid of iemand in aanmerking komt voor asiel.
Dat beoordelingsproces bestaat, in grote lijnen, uit twee stappen. Eerst vindt de geloofwaardigheidstoets plaats. Is iemand wie hij zegt dat hij is? Komen de vluchtreden en het vluchtverhaal overeen met de informatie van de IND? Is het verhaal consistent?’
Na de geloofwaardigheidstoets wordt gekeken naar de ‘zwaarwegendheid’ van een asielverzoek: heeft iemand, op basis van zijn verhaal, recht op een asielvergunning? Dat wordt getoetst aan het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde Naties en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.
Die verdragen bepalen dat mensen niet mogen worden teruggestuurd naar hun land als zij gegronde vrees hebben voor vervolging op basis van ras, godsdienst, nationaliteit, politieke overtuiging of willekeurig geweld zoals oorlog. Of wanneer zij behoren tot een bepaalde risicogroep, zoals mensen van de lhbti+-gemeenschap, die niet kan rekenen op bescherming van hun eigen overheid.
Moeilijk onderwerpen
Sophie: ‘Soms kunnen asielzoekers hun identiteit of vluchtreden onderbouwen met bewijsstukken. Denk aan identiteitspapieren, dreigbrieven, videobeelden, politieverslagen. Maar vaak zijn die documenten er niet of is de authenticiteit daarvan niet te bewijzen.
Dan hangt er extra veel af van het gesprek dat de IND-medewerker, een hoormedewerker, voert met de vluchteling. Sophie weet dat als geen ander, want ze deed het werk zelf voordat ze bij VluchtelingenWerk begon.
‘De gesprekken worden vaak gevoerd aan de hand van landeninformatie en werkinstructies. Het is fijn om op die manier richting te geven aan een gesprek, maar nadelen zijn er ook. Zo kun je er niet altijd genoeg rekening mee houden als iemand het moeilijk vindt een onderwerp te bespreken en is het lastig om altijd rekening te houden met culturele verschillen.’
Pijnlijke geheimen
Ook Helen kon moeilijk aantonen dat ze gevaar liep in Oeganda. Bewijzen van de dreigende veroordeling waren er niet en praten over haar geaardheid had ze nog nooit gedaan. Ze hield haar gevoelens zo veel mogelijk verborgen, lange tijd ook voor zichzelf. ‘Van kleins af aan hoorde ik: homoseksualiteit is onnatuurlijk. Iets slechts. Het werk van demonen. Ik was compleet in de war toen ik merkte dat ik me aangetrokken voelde tot vrouwen.
Nooit had ik iets van die gevoelens toegelaten - tot ik Joy ontmoette. Ik was achttien toen iemand ons betrapte op de middelbare school. Mijn vader wees me direct af, mijn moeder bracht me naar een traditionele genezer. Met allerlei rituelen probeerde hij de ‘demon’ uit mij te verjagen.
Ook heeft hij mij verkracht.’ Daarmee was Helens nachtmerrie nog niet voorbij. Ze blijkt zwanger. Trouwen met haar verkrachter ziet haar familie als de beste oplossing. ‘De jaren erna waren als leven in een gevangenis’, vertelt Helen.
Ik moest aan de IND dingen vertellen die ik nog nooit met iemand had gedeeld: zoals over mijn verkrachting en hoe mijn huwelijk tot stand was gekomen
Asielverzoek afgewezen
Als ze haar verhaal moet delen met de hoormedewerker van de IND slaat ze compleet dicht. ‘Het klinkt misschien gek’, legt Helen uit, ‘maar ik had geleerd dat ik respect moest hebben voor witte mensen. En nu stelde deze man mij allemaal persoonlijke vragen. Over mijn liefde voor Joy en hoe we die liefde uiten.
Ook moest ik dingen vertellen die ik nog nooit met iemand had gedeeld: zoals over de verkrachting en hoe mijn huwelijk tot stand gekomen was. Ik keek de hoormedewerker niet aan, want dat is in mijn land respectloos. Inmiddels weet ik dat dit in Nederland als onbetrouwbaar wordt gezien.’
In het verslag van haar gesprek las Helen terug dat ze ‘vaag’ en ‘vlak’ was geweest. Dat ze geen details wilde delen en dat het opvallend was dat zo’n hoogopgeleide vrouw zich zo slecht kon uiten. Haar asielverzoek werd afgewezen.
'Hoe bewijs je iemands gevoelens?'
Ralph Severijns deed aan de Radboud Universiteit onderzoek naar de werkinstructies en werkwijze van de IND bij asielgehoren, in het bijzonder bij zaken waarin geaardheid en bekering een rol spelen. ‘Voor zowel asielzoekers als voor de IND-medewerkers zijn die zaken extra lastig’, vertelt Ralph.
‘Want hoe bewijs of beoordeel je iemands gevoelens? Er wordt van de IND verwacht om asielaanvragen objectief te beoordelen, maar die verwachting is onrealistisch. Geen mens is objectief en er is geen objectieve methode om met zekerheid vast te stellen wat iemand denkt of voelt.'
'Vooroordelen zitten in iedereen, daar zijn we ons vaak niet eens van bewust.’ Zoals in de zaak bij Helen, waarin wordt verwacht dat een hoogopgeleide vrouw niet wordt belemmerd door culturele verschillen of schaamte.
Overbelaste IND
Ralph pleit dan ook voor meer acceptatie van ‘het grijze gebied’ in de geloofwaardigheidstoets. Dat sluit aan bij de oproep van VluchtelingenWerk om de menselijke maat meer terug te brengen in de asielprocedure. Sophie: ‘Het overgrote deel van de mensen dat asiel aanvraagt in Nederland, blijkt daar ook daadwerkelijk recht op te hebben.
“Het inwilligingspercentage is veel te hoog”, wordt dan geroepen. Terwijl die cijfers juist bevestigen dat mensen dus niet zomaar naar Nederland komen. Maar in plaats van kijken hoe we hen het beste kunnen beschermen, slaat de politiek een andere weg in. Denk aan de poging om gezinshereniging te beperken. Ook zijn maatregelen aangekondigd om het inwilligingspercentage te verlagen.’ (zie kader.)
VluchtelingenWerk verwacht dat de maatregelen vooral zullen zorgen voor onterechte afwijzingen op asielaanvragen en extra werk bij de al overbelaste IND en rechtbank. ‘Want asielzoekers kunnen hun zaak na een afwijzing van de IND alsnog voorleggen aan de rechter, die soms net wat meer ruimte heeft om naar de persoonlijke situatie te kijken.’
Dat deed ook Helen. Helen: ‘Eigenlijk mocht ik in de rechtszaal vijf minuten praten, maar tien minuten lang vertelde ik mijn hele levensverhaal aan de rechter. Elk detail. Ik huilde en de hele zaal was stil. Enkele weken later kreeg ik een brief van de IND met daarin het nieuwe besluit: ik had wel degelijk recht op asiel.’
Dit artikel is tot stand gekomen dankzij de hulp van LGBT Asylum Support. Heel hartelijk dank!
LGBT Asylum Support is een Nederlandse NGO die lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender en intersekse (LHBTIQ+) asielzoekers in Nederland bijstaat. Ze zijn een verbindende schakel tussen LHBTIQ+ asielzoekers en Nederlandse organisaties die vluchtelingen helpen. Ze bieden advies, begeleiding een sociale ondersteuning.
Help mee en doe nu een gift
Met jouw bijdrage kunnen wij de Nederlandse en Europese politiek blijven aansporen tot een humaner vluchtelingenbeleid. Jouw steun is onmisbaar voor vluchtelingen die gedwongen zijn alles achter zich te laten op zoek naar veiligheid. Hartelijk bedankt.