7 vragen over de mislukte EU-Turkijedeal

Nieuws, 3 maart 2020
Leestijd, 6 min.
Vluchtelingenbootjes die afgelopen dagen op zee werden beschoten, hulpverleners die urenlang in een auto vastzaten omdat ze door rechtsextremisten werden belaagd en een politie die de grens in Griekenland met traangas en versperringen op slot zet. Op de Griekse eilanden en aan de grens met Turkije voltrekt zich op dit moment een humanitaire ramp. Een crisis in een crisis, veroorzaakt door de EU-Turkijedeal. 7 vragen:
placeholder

1. Wat behelst de EU-Turkijedeal ook alweer? 

Op 18 maart 2016 sloten een aantal EU-lidstaten een deal met Turkije, die van begin af aan veel haken en ogen had. De deal moest een oplossing zijn voor de verdrinkingsdoden op de Middellandse Zee en zou een einde maken aan de toevlucht van vluchtelingen uit Syrië. Alle vluchtelingen die vanuit Turkije op de Griekse eilanden aankwamen, moesten volgens de deal terug naar Turkije worden gestuurd. Op de Griekse eilanden zou elke vluchteling een asielprocedure doorlopen om te beoordelen of ze veilig terug konden naar Turkije. Het werd mensen niet langer toegestaan door te reizen naar het vaste land, omdat Turkije alleen mensen van de eilanden terug zou nemen. Voor elke teruggestuurde vluchteling bood Europa aan één Syrische vluchteling uit Turkije bescherming. Turkije ontving in ruil daarvoor miljarden euro’s van de EU, bedoeld voor de opvang van vluchtelingen.

2. Waarom was de EU-Turkije deal gedoemd te mislukken? 

Het aantal vluchtelingen dat van Europa bescherming krijgt, wordt door de deal gekoppeld aan het aantal vluchtelingen dat Griekenland weet te bereiken. Immers, voor elke asielzoeker of migrant die Griekenland naar Turkije terugstuurt, vangt Europa een Syrische vluchteling uit Turkije op. Er is zo sprake van een cynische ‘uitruil’ van vluchtelingen. De deal biedt daarnaast bescherming aan Syrische vluchtelingen, maar rept niet over mogelijke oplossingen voor vluchtelingen uit andere landen.

Ook laat Griekenland grote steken vallen in de opvang van asielzoekers en migranten en in hun asielprocedure. Voor de deal had het land nauwelijks ervaring met asielverzoeken omdat asielzoekers tot dan toe rechtstreeks naar Europa reisden. Het land moest vanuit het niets een asielprocedure en opvanglocaties opbouwen. Dit mislukte faliekant met als resultaat dat duizenden mensen jarenlang in overvolle kampen op een asielprocedure wachtten en daardoor vastzaten op eilanden als Lesbos en Samos. Daarnaast is Turkije geen veilig derde land. Het land stuurt asielzoekers terug naar onveilige landen als Afghanistan en Syrië. Lees hier een overzicht van schrijnende knelpunten die we afgelopen jaren al steeds signaleerden. 

3. Waarom gaat het nu mis?

Voor Turkije was vorige week de maat vol. Toen besloot president Recep Erdogan om asielzoekers en migranten die naar de EU willen reizen, niet langer in Turkije tegen te houden. Turkije wil zich zo verzekeren van meer geld voor opvang nu miljoenen nieuwe vluchtelingen het schrijnende conflict in Idlib in Syrië proberen te ontvluchten. Ook wil hij zo meer steun van de NAVO in het conflict dat het land heeft met Syrië. Sommigen noemen Erdogan’s gedrag chantage. De architect van de Turkije-deal, Gerald Knaus, hekelt juist de kortzichtigheid van de EU die nog geen vervolgdeal aan Turkije heeft voorgesteld. De Turkijedeal loopt dit jaar af. Turkije heeft al die tijd meer dan 3 miljoen vluchtelingen opgevangen, veel meer dan de Europese lidstaten gezamenlijk.

4. Waarom sluit Griekenland nu de grenzen voor asielzoekers en migranten?

Omdat Turkije mensen niet meer aan de grenzen tegenhoudt, probeerden asielzoekers en migranten Griekenland te bereiken. De afgelopen twee dagen kwamen meer dan 1.200 migranten en vluchtelingen aan op de Griekse eilanden, veel meer dan gebruikelijk. Turkije zou asielzoekers zelfs helpen en begeleiden met de overtocht naar de Griekse eilanden. Aan de Turks-Griekse landsgrens zouden nu zo’n 13 duizend migranten wachten om Griekenland binnen te komen. De Griekse eilanden zitten ondertussen vol. Op dit moment zitten er zo’n 20.000 asielzoekers op Lesbos vast. Op Samos verblijven er 6000 mensen, terwijl er plek is voor 650.

Griekenland doet er alles aan om niemand meer binnen te laten. De politie houdt mensen met traangas tegen. De kustwacht doet er alles aan om de bootjes die aankomen weer de zee op te sturen. Griekenland houdt de grens gesloten omdat het land niet kan rekenen op steun van andere EU-lidstaten. Al jarenlang vraagt Griekenland andere EU-lidstaten tevergeefs om hulp als het gaat om het opvangen van asielzoekers en het beoordelen van hun asielverzoeken.

Eilandbewoners komen nu ook in opstand en verzetten zich tegen de wantoestanden op de eilanden. De overbevolkte kampen zijn een regelrechte humanitaire ramp. Ze zijn overvol, smerig en sanitaire voorzieningen ontbreken grotendeels. Veel van de mensen slapen in tenten buiten de kampen. Veel mensen kampen door de erbarmelijke omstandigheden met psychische klachten. Afgelopen dagen werden migranten zelf, maar ook hulpverleners en journalisten belaagd door extreemrechtse eilanders die van de migranten af willen. Verschillende (Nederlandse) hulporganisaties overwegen daarom te stoppen met hun werkzaamheden omdat het te gevaarlijk is om door te gaan.

5. Waarom mag de EU-Turkije Deal geen blauwdruk zijn voor soortgelijke migratiedeals met andere landen?

Maar al te vaak staan in migratiedeals niet de bescherming van vluchtelingen centraal, maar het afweren van migranten en asielzoekers. Dat staat haaks op de waarden van internationale solidariteit waarvoor vrijwel alle landen ter wereld het VN-Vluchtelingenverdrag hebben getekend. De deals komen ook op een ondoorzichtige wijze tot stand, zonder democratische controle door het Europees Parlement. De onduidelijke juridische aard van de deals bemoeilijkt zo een onafhankelijke rechterlijke controle. Hiermee zijn de deals ten onrechte niet voorzien van belangrijke rechtsstatelijke waarborgen.

Migratie is grensoverschrijdend. Het is dan ook logisch dat landen samenwerken op het gebied van migratie. Zolang de samenwerking tot gevolg heeft dat beschermingsmogelijkheden voor vluchtelingen worden vergroot en de vervolging of het geweld dat zij ontvluchten wordt weggenomen of beperkt, steunt VluchtelingenWerk dit volmondig. Samenwerking is goed als bescherming en solidariteit centraal staan en mensenrechten worden gewaarborgd.

6. Wat moet er gebeuren om de crisis in Griekenland en Turkije een halt toe te roepen?

Nu de afspraken door Turkije niet meer worden nagekomen, is er geen enkel argument om deze mensonterende situatie een dag langer te laten voortbestaan. De EU moet per direct actie nemen om deze schendingen van het internationaal recht te stoppen. Een ding is duidelijk: Griekenland kan dit niet alleen. Er is nu gecoördineerde actie nodig om de duizenden gestrande mensen naar het Griekse vasteland over te brengen om vanuit daar evenredig over alle lidstaten te verdelen. De Griekse autoriteiten hebben al eerder aan de Europese lidstaten gevraagd om tenminste 2500 alleenstaande kinderen uit de overvolle kampen over te nemen. We roepen Nederland op hier gehoor aan te geven.

Asielzoekers mogen niet langer als chantagemiddel worden gebruikt. Turkije bedrijft nu schaamteloos politiek over de rug van wanhopige vluchtelingen. De EU doet hier rustig aan mee door niet structureel in te grijpen. Te lang heeft de EU haar verantwoordelijkheden op Griekenland afgeschoven. In een brandbrief roepen we de Nederlandse regering en de EU daarom vandaag op een einde te maken aan de humanitaire ramp op de Griekse eilanden.

7. Wat doet VluchtelingenWerk Nederland in Griekenland?

We volgen de situatie op de voet. We werken samen met lokale hulporganisaties en blijven in gesprek met de vrijwilligers op de Griekse eilanden en vluchtelingen. Ook onderzoeken we de procedures die vluchtelingen op het eiland doorlopen en bieden we juridische steun. Dat wat we signaleren, brengen we onder de aandacht bij de Nederlandse politiek. We denken mee over oplossingen en voorstellen om nu in te grijpen en om herhaling in de toekomst te voorkomen.

Bied Afghanen bescherming

VluchtelingenWerk Nederland roept het Nederlandse kabinet op om Afghaanse vluchtelingen de bescherming te bieden die zij nu heel hard nodig hebben. Help ook mee en laat je stem horen!