Eindelijk akkoord over spreidingswet, maar de tijd is al op
Vijf vragen over de ‘spreidingswet
1. Waarom is deze wet nodig?
Het afgelopen jaar hebben we in Ter Apel en in de noodopvanglocaties de gevolgen kunnen zien van het tekort aan opvangplekken en de problemen bij de huisvesting van vluchtelingen. Dat er meer humane opvanglocaties nodig zijn, daar is iedereen het over eens. Maar over de vraag waar die plekken dan moeten komen bleef discussie. Het aandragen van geschikte locaties om asielzoekers op te vangen is geen formele taak van een gemeente. Dit gebeurt op basis van vrijwilligheid.
Het afgelopen jaar werd duidelijk dat die vrijblijvendheid niet werkt: vergeefs werden gemeenten opgeroepen geschikte locaties aan te dragen. Omdat niet genoeg gemeenten aan deze oproep gehoor gaven kwamen duizenden asielzoekers in tijdelijke noodlocaties terecht die vaak niet geschikt zijn voor bewoning. Een ander gevolg is dat de opvang niet eerlijk is verdeeld over het land.
Daarom werd al lang gevraagd om een wet die een einde zou maken aan de vrijblijvendheid, en de opvang eerlijk verdeelt over alle gemeenten.
2. Worden gemeenten straks gedwongen om asielzoekers op te vangen?
Als gemeenten er onderling niet uitkomen kan het Rijk met de nieuwe wet zelf geschikte opvanglocaties aanwijzen. Dan wordt een gemeente hier inderdaad toe verplicht. Maar dit gebeurt alleen als laatste redmiddel. Veel redenen waarom gemeenten nu twijfelen worden met de nieuwe wet weggenomen. Zo wordt het mogelijk om ook kleinschaliger locaties aan te dragen. En is het plan dat gemeenten die vrijwillig meewerken daarvoor worden beloond.
3. Is de wet nu definitief?
Er is nu een wetsvoorstel waar alle betrokken partijen een reactie op kunnen geven. Hun adviezen worden meegenomen in een definitief wetsvoorstel dat eerst naar de Raad van State gaat voor advies. Vervolgens moeten de Tweede en Eerste Kamer er nog mee in stemmen. Het huidige wetsvoorstel zal op enkele belangrijke punten moeten worden aangepast.
Want er is veel kritiek op het huidige wetsvoorstel. De wet is erg complex, waardoor het lastig te voorspellen is wat het effect gaat zijn. Ook is de vrees dat gemeenten zullen wachten met het aanbieden van opvangplekken tot de nieuwe wet ingaat, terwijl die plekken nu al hard nodig zijn. Verder is niet duidelijk hoeveel plekken er straks nodig zijn en hoe groot de ‘buffer’ wordt om nieuwe opvangcrises te voorkomen.
4. Is de opvangcrisis nu opgelost?
Nee. Het huidige wetsvoorstel lijkt voorlopig helaas alleen een oplossing voor het politieke probleem. Eigenlijk is deze wet het antwoord op de crisis van een jaar geleden. Inmiddels verblijven er vele duizenden asielzoekers in locaties die zo snel mogelijk zouden moeten verdwijnen. Deze wet gaat daar niet snel genoeg verandering in brengen. Dat kan nog vele maanden duren. VluchtelingenWerk ziet de spreidingswet als een kans op een doorbraak om een opvangcrises in de toekomst te voorkomen. Maar voor de crisis van vandaag is meer nodig.
5. Wat moet er nu gebeuren?
Hoe dan ook is er een tussenoplossing nodig. Want het gaat nog lang duren voor vluchtelingen iets gaan merken van deze wet. En die tijd is er niet meer. De manier waarop duizenden mensen in (crisis)noodopvanglocaties worden opgevangen is schadelijk voor hun fysieke en mentale gezondheid. Er zijn daarom zo snel mogelijk betere opvanglocaties nodig. Staatssecretaris Van der Burg kan daar op verschillende manieren voor zorgen. Hij kan een beroep doen op het staatsnoodrecht, gebruik maken van hotels, vakantieparken en andere tijdelijke woonvoorzieningen, of zelf een vergunning verlenen voor de opvang van asielzoekers in Rijkspanden. Als het goed is maakt de nieuwe wet dergelijke tijdelijke oplossingen op termijn overbodig.
Wat vindt VluchtelingenWerk van het wetsvoorstel?
VluchtelingenWerk pleit al langer voor een eerlijke spreiding van de opvang van asielzoekers, net zoals de huisvesting van erkende vluchtelingen is georganiseerd. Helaas wordt dat doel met deze wet niet bereikt. Toch kan deze wet een belangrijk instrument zijn om ervoor te zorgen dat er structureel voldoende opvangplekken zijn met een fatsoenlijke levensstandaard.
De nieuwe wet biedt wel kansen, bijvoorbeeld om de opvang eindelijk ook kleinschalig te organiseren. Want dat is beter voor vluchtelingen en beter voor de samenleving. En kansen op meer rust in het hoogopgelopen debat over de opvang van asielzoekers. Kansen op rust voor alle organisaties die betrokken zijn bij de opvang van asielzoekers.
Maar helaas voldoet de huidige opzet nog niet aan de voorwaarden om die kansen ook te verzilveren. In een brief gaven we een uitgebreide reactie met concrete suggesties voor veranderingen.