Italië: een veilige of vijandige haven?

Nieuws, 24 augustus 2023
Leestijd, 5 min.
Een helikopter cirkelt boven de kust van Lampedusa. Moussa, een vertaler op het eiland, kijkt er niet meer van op. ‘Ze zullen wel aan het patrouilleren zijn.’ Het is de dagelijkse realiteit. Steeds meer mensen op zoek naar bescherming wagen de overtocht naar Italië. Wat staat vluchtelingen daar te wachten? VluchtelingenWerk bezocht het land en sprak met vluchtelingen en partnerorganisaties.
placeholder

Italië lijkt steeds vaker de poort naar Europa voor vluchtelingen op zoek naar een veilige haven. De route naar Griekenland is nog gevaarlijker geworden doordat de kustwacht push-backs uitvoert. Dit zorgt voor een toename aan mensen die naar Italië vluchten. De oversteek kent echter vele risico's. In juni zonk een schip onderweg vanuit Libië naar Italië in Griekse wateren. Honderden overleden of raakten vermist. ‘Ondertussen maakt de regering van de Italiaanse premier Giorgia Meloni het aanvragen van asiel nog lastiger. Hulpverlening en opvang wordt steeds verder afgeschaald. Mensenrechten komen in het gedrang', vertelt Richard Braude van partnerorganisatie Porco Rosso.

placeholder
Aliou (26) uit Gambia

Criminalisering van vluchtelingen

De eerste bestemming van het bezoek aan Italië is Palermo, op Sicilië. Aliou (26) uit Gambia is een van de duizenden vluchtelingen die voet aan wal zette op Sicilië. Hij is zenuwachtig en terwijl hij spreekt trilt de linkerbovenhoek van zijn mond. ‘Meer dan zes jaar geleden waagde ik samen met een vriend de oversteek van Libië naar Italië. Libische mensensmokkelaars dwongen mijn vriend om de boot te besturen. Toen hij weigerde, werd hij voor mijn ogen doodgeschoten.’

Aliou belandde uiteindelijk op een boot zonder schipper. Hij kon niet anders dan zelf het roer in handen nemen. ‘Ik voelde me verantwoordelijk voor de 120 mensen die samen met mij op de boot zaten. Ze moesten veilig aan de overkant komen.’ Bij aankomst in Italië werd Aliou aangewezen als de kapitein. Hij werd gearresteerd voor mensensmokkel en 6.5 jaar vastgezet. ‘Ik wist niet hoe ik een boot moest besturen, maar ik had geen keuze. Ben ik nu een held of een crimineel?’, vraagt hij zich hardop af.

Helaas is de situatie van Aliou geen uitzondering. Uit onderzoek van Porco Rosso blijkt dat steeds meer asielzoekers onterecht aangewezen worden als kapitein en in detentie belanden. 'Het is routine geworden. Bij elke boot die aankomt worden één à twee personen aangewezen als kapitein. Zij worden vastgezet', aldus Richard. 'Wanneer er iemand tijdens de overtocht overlijdt, dan kan de celstraf oplopen tot 30 jaar.' Porco Rosso stond Aliou bij tijdens zijn tijd in de gevangenis en correspondeerde met hem via brieven.

Ik wist niet hoe ik een boot moest besturen, maar ik had geen keuze

Aliou (26) uit Gambia

De reddingsboot Mare Jonio

Niet alleen vluchtelingen als Aliou, maar ook hulpverleners op reddingsboten worden in Italië weggezet als crimineel. De boot Mare Jonio van partnerorganisatie Mediterranea Saving Humans, de enige reddingsboot die onder Italiaanse vlag vaart, ligt al een tijdje voor anker in Trapani op het eiland Sicilië. De bemanning kan niet uitvaren omdat er een rechtszaak tegen hen loopt voor het faciliteren van illegale migratie. Wrang, omdat het internationale zeerecht stelt dat een schip een ander schip in nood altijd moet helpen. 

placeholder
Alessandro, eigenaar van de reddingsboot

Alessandro, de eigenaar, loopt al vertellend rond over zijn blauw-witte boot. 'Zodra je een vluchtelingenboot in nood redt, word je opgedragen om de opvarenden af te zetten bij een toegewezen haven. Dat is altijd een haven die ver weg is, zodat het soms dagen duurt voordat je deze kwetsbare mensen aan land krijgt. Doe je dit niet, dan krijg je een boete van 10 tot 20 duizend euro en wordt de boot twee maanden stilgelegd. Luister je een tweede keer niet, dan nemen ze je boot in.’ Toch houdt Alessandro hoop. ‘Wij moeten de deur naar mensenrechten openhouden, desnoods met onze ellebogen. Deals met Tunesië en Libië werken niet en zorgen slechts voor nieuwe, gevaarlijkere routes.'

Lampedusa: een doorvoereiland

De volgende bestemming van deze reis is het Italiaanse eiland Lampedusa. Tussen januari en mei zijn er op het eiland, dat 6,5 duizend inwoners telt, al 50 duizend mensen aangekomen. Vluchtelingen die de oversteek halen en het eiland bereiken, worden vastgezet in detentiecentra. Verscholen achter hoge hekken. Auto's van de politie en het Rode Kruis rijden daar af en aan. Asielzoekers verblijven in principe tussen de 48 en 72 uur op de locatie, geven hun vingerafdrukken af en worden verplaatst naar een andere regio in het land om hun asielprocedure te doorlopen. Alleenstaande mannen boven de 18 jaar uit Tunesië daarentegen worden direct op het vliegveld terug naar Tunesië gezet. Italië en Tunesië hebben strikte afspraken over terugkeer gemaakt. 

Ik zal nooit wennen aan de snel wisselende emoties van het werk

Moussa, vertaler op het eiland

placeholder
Moussa, vertaler op het eiland

Vertaler Moussa werkt op het eiland en ziet dagelijks de wanhoop bij de jonge mannen, vrouwen en kinderen die aankomen. Het raakt hem en confronteert hem met zijn eigen verleden. ‘Ik zal nooit wennen aan de snel wisselende emoties van het werk.’ Als hij midden in de nacht een telefoontje krijgt omdat een boot in nood is, wordt hij overvallen door bezorgdheid. Wanneer de mensen veilig aan land zijn, haalt hij weer opgelucht adem.

In de baai liggen de gammele bootjes die het vasteland hebben gehaald. Ieder bootje met de datum van aankomst met graffiti erop gespoten door de kustwacht. Ieder bootje met een eigen verhaal. Een paar honderd meter verderop schittert een hagelwit privéstrand waar mensen op strandstoelen genieten van het mooie weer. Ondertussen komen er drie nieuwe bootjes de haven aan.

placeholder

In mei stemde de Italiaanse Senaat in met het Decreto Cutro. Deze wet perkt op alle fronten het recht op asiel in. Asielzoekers krijgen geen juridische bijstand meer en de opvang wordt steeds soberder. Slechts de kwetsbaarsten komen terecht in kleinschalige opvang met goede voorzieningen. Onze partnerorganisaties ASGI en Buon Diritto Onlus blijven vluchtelingen juridisch en maatschappelijk bijstaan, ondanks de verslechterende omstandigheden.

placeholder
Richard van Porco Rosso.

Gebroken harten

'In de Middellandse Zee liggen vele dromen en gebroken harten begraven', zei Richard van Porco Rosso, tijdens het bezoek aan de reddingsboot in Trapani. Met het huidige beleid en de schokkende plannen van de regering van Meloni lijkt de kans klein dat Italië in de toekomst weer een veilige haven wordt voor mensen in nood, in plaats van een van de dodelijkste grenzen van Europa.

Wat doet VluchtelingenWerk?

VluchtelingenWerk zet zich in voor solidair vluchtelingenbeleid en voor veilige vluchtroutes. We ondersteunen organisaties aan de Europese grenzen door middelen en kennis ter beschikking te stellen. We helpen hen in hun missie om mensen te redden en op te komen voor de rechten van vluchtelingen.

Help mee en doe nu een gift

Met jouw bijdrage kunnen wij de Nederlandse en Europese politiek blijven aansporen tot een humaner vluchtelingenbeleid. Jouw steun is onmisbaar voor vluchtelingen die gedwongen zijn alles achter zich te laten op zoek naar veiligheid. Hartelijk bedankt.