Vluchtelingen en de woningcrisis in Nederland

'Ik kan eindelijk weer slapen,’ vertelt de Somalische Sophia opgelucht. Zielsgelukkig is ze met haar appartement in het noorden van het land. Sophia [om privacyredenen niet haar echte naam, red.] vluchtte voor terreurorganisatie Al Shabaab en kwam begin 2018 in haar eentje in Nederland aan, met een rugzak vol traumatische ervaringen en een handicap – ze is deels verlamd en loopt met een rollator. ‘Het leven in het azc was voor mij heel zwaar. Ik was depressief en woonde in een vierpersoonskamer, met steeds wisselende kamergenoten. Dat gaf ongelooflijk veel spanning. Ik was nooit alleen.'

Toen Sophia na tweeënhalf jaar een asielvergunning kreeg gaf dat rust. 'Ik dacht: over drie maanden kan ik met mijn leven in Nederland beginnen. Maar er gebeurde niets. Ik ging me steeds zieker voelen, at bijna niet meer en kon ’s nachts nooit slapen door de herrie van mijn kamergenoten.' Telkens deed Sophia navraag bij de gemeente en COA in haar azc. 'Ik zei: "Alsjeblieft, ik ben zo gestrest", maar niemand kon zeggen hoelang het ging duren. Hans, mijn begeleider van VluchtelingenWerk, kwam er ook niet doorheen. Maar het was heel fijn dat er iemand naar mij luisterde, dat hielp enorm. Anderhalf jaar na mijn vergunning kreeg ik eindelijk een woning.'

Sophia is niet de enige: de wachttijden voor een huis lopen snel op, vertelt Erna Lensink, beleidsmedewerker integratie bij VluchtelingenWerk. 'Het streven is dat gemeenten vluchtelingen binnen veertien weken na vergunningverlening huisvesten, maar dit jaar gaan de meeste gemeenten dat verreweg niet halen. En door het woningtekort in Nederland wordt het steeds lastiger achterstanden in te lopen. Vooral voor grote gezinnen is er weinig plek. Ruim de helft van de mensen wacht zo’n dertig weken op een huis, maar regelmatig kunnen mensen zich pas na één à twee jaar in een gemeente vestigen.'

Opvangcrisis

Gevolg: 11.000 statushouders wachten in asielzoekerscentra op een huis, kunnen niet beginnen met hun integratie en houden plekken bezet die bestemd zijn voor nieuwe asielzoekers. En dat terwijl de overheid enkele jaren geleden een aantal azc's voorbarig heeft gesloten en ook de capaciteit bij de IND is ingekrompen, waardoor mensen langer in de asielprocedure zitten. En zo stagneert álles, wat in oktober zelfs leidde tot een humanitaire crisissituatie. Het aanmeldcentrum in Ter Apel was drie keer te vol, asielzoekers sliepen in tenten of op stoelen en kinderen speelden tussen het afval – met grote risico’s voor de gezondheid en de (brand)veiligheid.

Luc Winants, burgemeester van Venray en voorzitter van het provinciale Topteam Integratie Vluchtelingen Limburg, ziet het met lede ogen aan. 'We doen in Nederland de deur open om vluchtelingen te ontvangen, maar dan moeten we óók zorgen voor doorstroming naar wonen, werken, meedoen. Ik ben in bijna alle azc’s geweest en zie de lamlendigheid die van grote opvanglocaties uitgaat als mensen daar lang moeten wachten. De integratie begint pas als mensen het azc verlaten.'

Feiten en cijfers

Maar Nederlanders willen óók een huis, en ook zij wachten enorm lang. Een veelgehoorde klacht is dat vluchtelingen 'onze huizen inpikken' – is dat terecht? Erna Lensink van VluchtelingenWerk: 'De woningnood kent veel oorzaken. Er is te weinig sociale huur gebouwd de afgelopen jaren, er zijn steeds meer milieueisen en meer alleenstaanden, gescheiden gezinnen en ouderen die zelfstandig blijven wonen. Asielmigratie draagt bij aan de vraag naar meer woningen, maar dan heb je het over hooguit vijf tot tien procent van de sociale huurwoningen.'

Ondanks de krapte zijn er gemeenten die erin slagen alle toegewezen vluchtelingen te huisvesten. Zo ligt de gemeente van burgemeester Winants, Venray, nog steeds op schema. 'Maar of het volgend jaar ook lukt?' Om statushouders ondanks de tekorten zo snel mogelijk uit de azc’s te krijgen willen ze in Limburg tijdelijke behuizing organiseren. Winants, die lid is van de provinciale 'regietafel' voor integratie: 'Als een dorp of gemeente een geschikte plek weet, bijvoorbeeld een voormalig voetbalveld, dan kunnen daar tiny houses worden neergezet – keurige, goed geïsoleerde huisjes waar alles in zit. Klein, maar een heel stuk beter dan een azc waar je met zes of acht mensen op een kamertje zit. De bouwvergunning kan in een paar maanden geregeld zijn. En we houden het kleinschalig, dan spreek je de sociale kracht van een dorp aan: dit zijn onze mensen, daar gaan wij voor zorgen.'

Van deze huisjes is de helft voor vluchtelingen bestemd, de andere helft mag de gemeente toewijzen aan andere woningzoekenden, bijvoorbeeld starters. Winants: 'Het idee is dat mensen er ongeveer twee jaar wonen. De gemeenten blijven verantwoordelijk voor definitieve huisvesting na die periode.' Inmiddels is in Limburg alles in stelling gebracht, over een paar maanden hoopt men de eerste tiny houses te kunnen aanbieden.

VluchtelingenWerk vindt het een goed idee dat gemeenten zoeken naar alternatieve oplossingen. Erna Lensink: 'Zo bouwt men in sommige gemeenten bijvoorbeeld grote leegstaande gebouwen zoals kloosters of kantoren om tot woningen. Zo'n project moet wat ons betreft wel een gemengde populatie hebben, goed beheerd worden en dicht bij de bewoonde wereld staan. En bij flexwoningen zoals tiny houses moet de gemeente wel verantwoordelijk blijven voor definitieve huisvesting daarna. Het is voorgekomen dat vluchtelingen na tijdelijke huisvesting aan hun lot werden overgelaten en uiteindelijk dakloos werden.'

Paard achter de wagen

Lensink maakt zich zorgen over de komende gemeenteraadsverkiezingen: zullen vluchtelingen niet ten onrechte de schuld krijgen van de woningnood? 'Sommige politieke partijen spreken al over speciale integratiecentra waar statushouders eerst moeten inburgeren om een huis in een gemeente te “verdienen”. Het is zowel een verschrikkelijk idee als het paard achter de wagen spannen, want om in te burgeren moet je juist deel uitmaken van de samenleving.'

Burgemeester Winants: 'Er is een politiek klimaat ontstaan waarin negatieve incidenten worden uitvergroot, en dat ondermijnt het draagvlak voor vluchtelingen. De overheid moet heel streng zijn voor die paar onruststokers, vaak uit veilige landen, die het verpesten voor de rest én voor de gemeenten die weigeren hun aandeel te leveren in de huisvesting. Als we zorgen voor doorstroming heeft iedereen daar voordeel van. Je drijft mensen niet meer tot wanhoop door het gekrioel en de heisa in de azc's. Je krijgt minder incidenten en vluchtelingen burgeren sneller in. We hebben die mensen ook nodig voor de economie. Laat de toestand in Ter Apel een keerpunt zijn. We zijn een hartstikke rijk land en kunnen zoveel beter.'