Standpunt | Opvang

• Wat is de situatie?
• Wat vindt Vluchtelingenwerk?
• Wat zijn de richtlijnen voor opvang?

Door verschillende oorzaken is er een groot tekort aan reguliere opvangplekken ontstaan. De asielopvang is de afgelopen jaren te vaak op- en afgeschaald waardoor structurele opvangplekken ontbreken. Daarnaast verblijven asielzoekers langer in de opvang vanwege lange wachttijden bij de IND en een gebrek aan mogelijkheden voor statushouders om te verhuizen naar passende huisvesting in de gemeente. Inmiddels bestaat de asielopvang hoofdzakelijk uit (crisis)noodopvanglocaties die ongeschikt zijn voor langdurig verblijf. Het gaat dan vaak om evenementhallen, tenten of leegstaande gebouwen ver weg van de samenleving.  

De leefomstandigheden in de (crisis)noodopvang locaties schieten ernstig tekort, met een groot gebrek aan privacy en rust, goede en schone voorzieningen en passend eten. Dit wordt verergerd doordat mensen van plek naar plek worden verplaatst en voor lange periodes in deze noodopvanglocaties verblijven zonder perspectief. De gevolgen zijn desastreus voor de (mentale) gezondheid, veiligheid en autonomie van bewoners. Kinderen en kwetsbare groepen zijn hier extra door geraakt. Het belang van het kind wordt ernstig geschaad vanwege een gebrek aan veiligheid, stabiliteit en adequate toegang tot onderwijs en gezondheidszorg.

In 2022 startte Vluchtelingenwerk Nederland een kort geding tegen COA en het Rijk over de ondermaatse opvangomstandigheden. Er werd geëist dat de opvang in ieder geval weer aan de minimale wettelijke eisen gaat voldoen. De rechter stelde ons in het gelijk en concludeerde dat de opvang op korte termijn diende te worden verbeterd. Twee jaar later zien we helaas dat verbetering uitblijft en de situatie zelfs verslechtert.

VluchtelingenWerk Nederland pleit voor een stabiele en toekomstbestendige asielopvang (lees hier onze position paper over opvang). Asielzoekers hebben vaak moeilijke omstandigheden en traumatische ervaringen meegemaakt. Bij aankomst in Nederland hebben zij behoefte aan rust, ruimte en respect. Deze aspecten dienen dan ook centraal te staan in de Nederlandse asielopvang. Gerichte plaatsing in regionale opvanglocaties (of bij familie of bekenden), waarbij rekening wordt gehouden met de persoonlijke achtergrond, eventuele kwetsbaarheden en behoeften van asielzoekers draagt hieraan bij.  

Opvangvoorzieningen dienen kleinschalig te worden ingericht, midden in de samenleving. Voorzieningen en activiteiten zullen hierdoor voor zowel asielzoekers als buurtbewoners beschikbaar zijn. Door locaties passend bij de lokale omgeving in te richten wordt het draagvlak voor asielopvang in de buurt bevorderd. Bewoners in de asielopvang dragen bij aan het reilen en zeilen van de opvanglocatie, middels activiteiten, een bewonersraad en het beheer en management van de locatie.  

In afwachting van de beslissing op een asielverzoek dient eigen regie, behoud van veerkracht en participatie centraal te staan. Dit wordt bevorderd door het aanbieden van professionele taalles en asielzoekers de kans te geven deel te nemen aan de Nederlandse samenleving door middel van toegang tot de arbeidsmarkt, opleidingen of vrijwilligerswerk.

De in begin 2024 aangenomen Spreidingswet biedt de kans om menswaardige en duurzame opvang te realiseren die wél voldoet aan de kwaliteitsstandaarden. Het is belangrijk dat alle gemeenten, verspreid over het land, hun verantwoordelijkheid nemen in het creëren van stabiele en meerjarige opvangcapaciteit, die het liefst ook kleinschalig is. Door hierbij oog te hebben voor de specifieke behoeften van asielzoekers in de opvang, en hen zo snel mogelijk te laten participeren, dragen we bij aan het welzijn van asielzoekers én de (lokale) samenleving. 

Het huidige Kabinet heeft de intentie om de Spreidingswet in te trekken. Hiervoor dient echter eerst een wetgevingstraject gevolgd te worden in de Tweede en Eerste Kamer. Tot die tijd blijft de wet van kracht. Veel partijen, waaronder VNG en individuele gemeenten, gaan dan ook door met de uitvoering van de opvang van asielzoekers zoals voorzien in de Spreidingswet.