Strijdend tot de hoogste rechters

- Drie minuten leestijd -

Bedreigd, gevlucht, afgewezen

Afghanistan, 2015. Ahmad* (34) is de chauffeur van een hoge ambtenaar. De taliban hebben het op zijn baas gemunt. Ahmad is al drie keer in een hinderlaag gereden en zijn auto is beschoten. Steeds wist hij zijn baas in veiligheid te brengen. Maar nu krijgt hij zelf dreigtelefoontjes: lever je baas aan ons uit, anders word je onthoofd. Ahmad vlucht naar Nederland. Hier aangekomen hoort hij dat de taliban zijn huis in brand hebben gestoken. Ahmads asielaanvraag wordt afgewezen. Hij vertelt: 'De IND geloofde wel de hinderlagen en beschietingen, maar niet dat de taliban daarna mij bedreigden. Onbegrijpelijk, hoe kunnen ze het een wel geloven, maar het ander niet?'

Bewijsstukken

De IND vindt dat Ahmad onvoldoende bewijs heeft ingeleverd. Hij had weliswaar van zijn werkgever een bevestiging over zijn problemen met de taliban en van de brandweer over de brandstichting, maar het waren e-mails – geen originele documenten dus. Ahmad: 'Het was veel te gevaarlijk om in Afghanistan te reizen, dus niemand kon schriftelijke stukken verzamelen en versturen. Na de afwijzing heeft mijn moeder dat met gevaar voor eigen leven toch gedaan. Met die stukken deed mijn advocaat een tweede asielaanvraag, maar toen wilde de IND er niet meer naar kijken. Ik was helemaal in de war en voelde mij heel erg verdrietig.'

Belangrijke principiële vragen

Waarom wilde de IND niet naar de nieuwe stukken kijken? Volgens Europees recht moet je bij een tweede asielaanvraag met iets nieuws komen, een zogenoemd 'novum'. Nederland legt dat streng uit: volgens de IND was het niet te verifiëren dat de verzamelde verklaringen authentiek waren. Nederland vindt dat dergelijke stukken nooit een 'novum' kunnen zijn. Daarom tellen ze bij een tweede aanvraag niet mee. Ahmad is niet de enige asielzoeker die door deze strenge leer tussen wal en schip raakt. Daarom ondersteunt de Commissie Strategisch Procederen zijn zaak. In die commissie werkt VluchtelingenWerk samen met asielrechtwetenschappers en advocaten. De commissie is opgericht door VluchtelingenWerk om advocaten bij te staan in juridische procedures waarin belangrijke principiële vragen aan de orde komen. Als er een gunstige uitspraak komt, profiteren andere vluchtelingen in dezelfde situatie ook van die jurisprudentie.

Geaardheid verbergen

Initiator en voorzitter van de Commissie Strategisch Procederen is Sadhia Rafi van VluchtelingenWerk. Rafi: 'Het begon in 2013, toen de EU met regels kwam die vluchtelingen meer rechten konden geven dan Nederland hun gaf. VluchtelingenWerk ondersteunde in die tijd samen met andere organisaties een zaak van een aantal lhbti-asielzoekers. Nederland vond dat je lhbti’ers mocht terugsturen als ze in eigen land problemen konden vermijden door hun seksuele gerichtheid te verbergen. Het Europese Hof van Justitie zette daar toen een streep door. Daarmee verbeterde in heel Europa de rechtspositie van lhbti-asielzoekers.'

Krachten bundelen

Zo ontdekte Rafi hoe sterk een zaak kon worden als je de krachten bundelt. 'Advocaten treden in één bepaalde zaak op en zien niet altijd dat een probleem breder speelt. Oké, Nederland doet dit, maar hoe doen ze dat in andere landen en wat zegt het Europese recht daarover? En hoe pak je het aan als je wilt dat de Europese rechter zich erover uitspreekt? Advocaten hebben simpelweg niet de tijd om daar het nodige onderzoek naar te doen.' Om toch antwoord te krijgen op die vragen, werd de Commissie Strategisch Procederen opgericht. Rafi vertelt hoe de commissie te werk gaat: 'Als we zien dat er een knelpunt is in het Nederlandse vluchtelingenbeleid, gaan we dat onderzoeken: klopt het inderdaad niet wat de overheid doet? Daar schrijven we dan een rapport over met onze interpretatie van het recht. De hele commissie kijkt er goed naar, het moet door iedereen gedragen worden.'

Nauwe contacten

Met dat rapport gaat de commissie vervolgens op zoek naar een zaak van een asielzoeker die geraakt wordt door het verkeerde beleid. Rafi: 'Daarbij is het heel fijn dat VluchtelingenWerk vrijwilligers in het hele land heeft en veel contacten met de advocatuur. Zij sturen ons zaken die we zouden kunnen ondersteunen. Een zaak is geschikt als het probleem er duidelijk in naar voren komt en er niet te veel is wat daarvan afleidt. Toen we wilden opkomen voor verwesterde Afghaanse vrouwen die op het punt stonden om teruggestuurd te worden, kozen we niet voor een zaak waarin de vrouw ook bekeerd was, want dan zou er misschien geen duidelijke jurisprudentie over verwestering uit komen. Met een eenvoudiger zaak is dat gelukkig wel gelukt.'

Doortimmerde stukken

Onlangs schreef de commissie een notitie over de strikte Nederlandse uitleg van de Europese regels over bewijs bij opvolgende asielaanvragen, zoals in de zaak van Ahmad. De rechter die de zaak van Ahmad in beroep behandelde, vroeg aan het Europese Hof van Justitie hoe de Europese regels op dit punt moeten worden uitgelegd. Toen ook de advocaat van Ahmad bij het Europese Hof mocht reageren, sprong de Commissie Strategisch Procederen bij. Met hulp van de commissie leverde de advocaat een doortimmerd stuk in bij het Hof, waarin ze onderbouwt dat het Nederlandse beleid te streng is. Over ongeveer een jaar wordt een antwoord verwacht.

Het neusje van de zalm

De rechter die de vragen aan het Europese Hof stelde, is Steffie van Lokven. Op persoonlijke titel vertelt ze: 'De analyses van de Commissie Strategisch Procederen zijn ongelofelijk deugdelijk, de mensen die daarin zitten zijn echt top of the bill in hun vakgebied. Je moet stapels vaktijdschriften lezen om een onderwerp zo uit te diepen als zij in een beknopt rapport doen.' Natuurlijk neemt de rechter niet zomaar de mening van de commissie over: 'Ik moet het recht correct toepassen. De commissie legt de pijnpunten bloot en brengt diepgang in de discussie. Ik zou alleen willen dat ze al hun analyses meteen openbaar maakten, zodat iedereen in het werkveld er alvast zijn voordeel mee kan doen. Ik geloof niet dat het kwaad kan als de analyses in andere zaken óók worden ingezet.'

Gevangen in Hongarije

Sadhia Rafi: 'We zijn natuurlijk blij dat de rechterlijke macht ons werk waardeert. Met de hoogste Nederlandse rechter in asielzaken, de Raad van State, hebben we zelfs eens in de zoveel tijd overleg: ze vragen dan welke onderwerpen wij urgent vinden. Dit kan ertoe leiden dat ze op korte termijn aandacht geven aan deze onderwerpen en zaken op zitting brengen.' De commissie ondersteunt ook zaken in andere Europese landen, zoals Hongarije. Daar streed de commissie met de lokale zusterorganisatie van VluchtelingenWerk tegen het standaard gevangenzetten van asielzoekers. Rafi: 'Die zaak hebben we bij het Europese Hof glansrijk gewonnen. Helaas wordt het vluchtelingen in Hongarije nu weer op een andere manier moeilijk gemaakt: ze moeten een visum bij een ambassade aanvragen voordat ze überhaupt asiel mogen vragen in het land.'

Een lange adem

Het zijn taaie, langdurige zaken en voor asielzoekers is het heel zwaar. Ahmad vertelt: 'Ik heb mijn gezin al vijf jaar niet gezien en kan niet wachten. Het gaat niet goed met mij…' Dat het zo lang duurt om kleine stappen te zetten, vindt Rafi het allermoeilijkst. 'Maar het is belangrijk: we houden overheden bij de Europese rechters verantwoordelijk voor het eerbiedigen van de mensenrechten en de regels die ze zelf hebben onderschreven. Zo zorgen we ervoor dat vluchtelingen de bescherming krijgen waar ze recht op hebben.'

*De naam van Ahmad is voor zijn veiligheid gefingeerd.