Teruggeschroefde bescherming

, 25 juni 2019
Leestijd, 6 min.
Het demissionaire kabinet wil de verblijfsvergunning van vluchtelingen inkorten van vijf naar drie jaar. Een beslissing die alleen maar verliezers kent: de IND, de maatschappij, maar bovenal vluchtelingen.
placeholder

Opeenstapeling van spanningen

'Tijdens hun eerste jaren in Nederland krijgen vluchtelingen met een opeenstapeling van spanningen te maken.' Evert Bloemen van Expertisecentrum Gezondheidsverschillen Pharos somt ze op: 'Onzekerheid over de asielprocedure, de gezinshereniging en een nieuwe woonplaats. Over de omgang met buren, het opvoeden van kinderen in een vreemde cultuur en de inburgering. En daarbovenop nog de constante zorgen over achtergebleven familieleden en de angst voor uitzetting.' Als het aan het demissionaire kabinet ligt, wordt die periode nóg stressvoller: dan verloopt de verblijfsvergunning voor vluchtelingen niet meer na vijf jaar, maar al na drie jaar na aankomst in Nederland (zie kader).

Leven met een houdbaarheidsdatum

En dat terwijl de tijdelijkheid van de huidige, vijfjarige vergunning nu al voor allerlei praktische en psychische problemen zorgt. De 28-jarige Abdul uit Syrië weet er alles van. Hij heeft inmiddels, samen met zijn vrouw en twee kinderen en een baan in het vooruitzicht, zijn leven aardig op de rit. Maar de angst om terug te moeten is nooit uit zijn gedachten. 'Ik ben altijd voorzichtig met wat ik doe en zeg. Zo kan een rijbewijs mijn kans op een baan vergroten, maar vind ik het zonde van het geld als ik straks terug naar Syrië moet. Ook durfde ik niets te zeggen toen ik door de huisarts zomaar werd weggestuurd met mijn buikklachten. Ik wil geen enkel risico lopen op problemen, want ook de toekomst van mijn vrouw en kinderen hangt van mijn vergunning af.'

Bezorgde brieven

Evert Bloemen van Pharos benadrukt hoe schadelijk de 'tijdelijkheid' van bescherming überhaupt is. 'Uit onderzoek blijkt dat tijdelijke bescherming voor gevoelens van stress en onveiligheid zorgt, die weer een rol spelen bij psychische problematiek. Zo’n eenenveertig procent van de Syrische vluchtelingen in Nederland kampt met deze klachten, die hun mogelijkheden tot participatie vaak in de weg staan', legt hij uit. 'Het is de vraag of deze factoren zijn meegewogen binnen dit nieuwe wetsvoorstel.' Namens Pharos deelde Bloemen zijn zorgen in een brief aan de Tweede Kamer. Ook VluchtelingenWerk en advocaten stuurden bezorgde brieven naar het parlement. 'Door dit wetsvoorstel krijgen vluchtelingen te maken met een extra toetsmoment’, legt beleidsmedewerker Ariane den Uyl van VluchtelingenWerk uit. 'De IND beoordeelt dan na drie jaar of het herkomstland weer veilig genoeg is om naartoe terug te keren.'

Funest voor de integratie

Het is gissen naar het waarom van het wetsvoorstel. Het kabinet zegt 'meer in de pas' te willen lopen met andere Europese landen. Maar hoewel in sommige landen de vergunningen inderdaad korter uren, krijgen in andere landen – in tegenstelling tot Nederland – sommige vluchtelingen direct een permanente verblijfsvergunning. Den Uyl: 'Bovendien heeft de IND binnen de huidige regeling óók de mogelijkheid om de verblijfsvergunning vroegtijdig in te trekken. Toch komt het in de praktijk bijna nooit voor dat een situatie in een land binnen een paar jaar compleet anders is. Denk aan de aanhoudende oorlog in Syrië of het onderdrukkende regime in Eritrea.' Den Uyl ziet daarom alleen maar nadelen aan het wetsvoorstel. 'Het is onnodig, onbegrijpelijk en bovenal funest voor de integratie van vluchtelingen.'

Zelf uitzoeken

Dagmar Mous, teamleider bij VluchtelingenWerk in Eindhoven, ziet dagelijks de problemen waar vluchtelingen tegenaan lopen door hun tijdelijke verblijf. 'Het is voor hen vaak moeilijk om een arbeidscontract of telefoonabonnement af te sluiten, bijvoorbeeld.' Ook gaat er een alarm af bij werkgevers, inburgeringsscholen en zorgverzekeraars als een vergunning bijna verloopt, legt Mous uit. Als het paspoort van een Nederlander dreigt te verlopen, heeft hij dat zelf vaak niet eens door. Alles blijft hetzelfde. Ook vluchtelingen zijn met een verlopen verblijfsdocument nog steeds rechtmatig in Nederland. Toch komen zij wél in allerlei onvoorziene, stressvolle situaties terecht.' Zo worden vluchtelingen door hun werkgevers ontslagen of niet meer ingepland op het werk. Mous: 'Ik heb zelfs meegemaakt dat iemand wel mocht komen werken, maar niet meer kreeg uitbetaald. Bovendien ontvangen vluchtelingen, nog voordat hun vergunning verloopt, brieven van de zorgverzekeraar waarin wordt gedreigd de verzekering te stoppen. Mits vluchtelingen bewijs opsturen dat ze in Nederland mogen blijven. Dat lukt vaak niet op tijd, omdat het soms maanden duurt voordat de IND reageert. Toch wordt de bewijslast compleet bij de vluchteling gelegd. Hoe ze dat voor elkaar krijgen, dat moeten ze zelf maar uitzoeken.'

Angst voor boetes

Mous helpt met het verzamelen van de benodigde papieren. 'Maar zelfs als we bewijzen opsturen, zoals een aanvraagbevestiging van de IND voor een nieuwe verblijfsvergunning, heeft het niet altijd effect. Veel werkgevers en instanties geven aan de situatie vervelend te vinden, maar niets te kunnen doen. Werkgevers kiezen vaak eieren voor hun geld, omdat ze liever geen risico lopen straks "een illegaal" in dienst te hebben en als gevolg hoge boetes krijgen. Het is vaak geen onwil, maar onzekerheid. Nederland pretendeert graag dat iedereen gelijk behandeld wordt, maar het is duidelijk dat vluchtelingen hier in het nadeel zijn.'

Conflicterend beleid

Het nieuwe wetsvoorstel staat zo lijnrecht tegenover het standpunt van het kabinet dat vluchtelingen zo snel mogelijk moeten participeren. Ariane den Uyl van VluchtelingenWerk: 'In het regeerakkoord wordt het belang van een snelle integratie onderstreept. Door tegelijkertijd te benadrukken dat bescherming tijdelijk is, zendt het kabinet een dubbele boodschap uit. Ondertussen vertelt Abdul – voor de zekerheid – maar niet aan zijn werkgever dat zijn verblijfsvergunning over een jaar verloopt. Hopen op een vaste vergunning durft hij niet. Abdul: 'Ik ben altijd bang dat iemand zegt: "Ho stop, nu moet je terug naar Syrië."' Dagmar Mous en Evert Bloemen zien die angst bij veel vluchtelingen terug. Bloemen: 'Zelfs als uitzetting onwaarschijnlijk is. Angst is iets subjectiefs. Het zorgt voor heftige reacties. Een brief van de IND over een aflopende vergunning: het heeft vaak een enorme impact op vluchtelingen. Het is lastig voor te stellen hoe het is je zo onveilig te voelen, als je het nooit ervaren hebt.'

Kafkaëske situaties

Daarbij worden vluchtelingen constant geconfronteerd met het feit dat ze hier tijdelijk zijn. Dat kan in kleine dingen zitten, weet Abdul. Zoals die keer dat hij een oven wilde kopen. 'Bij de MediaMarkt mocht ik in termijnen betalen, tot het moment dat ze mijn verblijfsvergunning zagen.’ Bloemen: 'Keer op keer krijgen vluchtelingen zo de boodschap dat ze in Nederland nog steeds niet helemaal veilig zijn.' Het wetsvoorstel knelt op meer plekken met de rest van het beleid. 'Deze verkorte verblijfsvergunning zal ook nog eens met terugwerkende kracht geldig zijn: vanaf het moment van iemands aankomst in Nederland', legt Den Uyl uit. 'Door het personeelstekort bij de IND kan het inmiddels anderhalf tot twee jaar duren voordat iemand een verblijfsvergunning krijgt toegekend. Dan ligt een jaar daarna alweer de melding over het naderende einde van de vergunning op de mat. Nu verloopt de verblijfsvergunning soms al vóór de inburgeringstermijn. Door de verblijfsperiode nog korter te maken, wordt dat een standaardprobleem.'

Op doktersadvies

Bovendien lopen vluchtelingen, door de lange wachttijden bij de IND, soms maandenlang rond met een verlopen verblijfsdocument. 'Ook al is de aanvraag voor verlenging zes maanden daarvoor ingediend', weet Den Uyl. 'Het is dan ook de vraag of de IND überhaupt in staat is om deze nieuwe beleidswijziging uit te voeren. Het extra toetsmoment is een enorme kostenpost, die bovenop de kosten komt van vluchtelingen die hun baan verliezen of thuis komen te zitten met psychische problemen. Voor Abdul zijn de zorgen om zijn verblijfsvergunning hopelijk snel voorbij. Nu het moment nadert, spelen zijn buikklachten weer extra op. Een aantal onderzoeken in het ziekenhuis leverde niets op. De diagnose is stress. Het advies van de arts? 'Je hoofd leegmaken.'

Lees meer in VluchtelingenWerk Magazine

Dit artikel verscheen eerder in VluchtelingenWerk Magazine. Lees hierin ook het aangrijpende verhaal van de Iraakse Ftoen. Zij werd geboren in een lichaam dat haar niet paste, in een land waar geen woord bestond voor wat ze al jaren voelt. Ook vinden drie vluchtelingen hun verloren dierbaren weer terug. 

Bied Afghanen bescherming

VluchtelingenWerk Nederland roept het Nederlandse kabinet op om Afghaanse vluchtelingen de bescherming te bieden die zij nu heel hard nodig hebben. Help ook mee en laat je stem horen!